VADEMECUM CZYTELNIKA

BUDOWA KSIĄŻKI

UKŁAD KSIĘGOZBIORU

literatura piękna - część piśmiennictwa, w której (w przeciwieństwie do tekstów o charakterze praktyczno-informacyjnym, naukowym itp.) dominuje funkcja estetyczna (fikcja literacka, język wzbogacony środkami artystycznymi,)

literatura popularno - nakowa - jeden z rodzajów piśmiennictwa; upowszechnia (popularyzuje) zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla szerszego kręgu odbiorców; dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, pomaga rozwiązać problemy praktyczne.


księgozbiór podręczny - celowo dobrana i wydzielona w czytelni część zbiorów bibliotecznych składająca się głównie z wydawnictw informacyjnych, udostępniana na miejscu.


klasyfikacja biblioteczna - służy do systematyzacji opisów dokumentów w bibliotecznych katalogach, kartotekach, bibliografiach; może być wykorzystana do ustalenia sposobu rozmieszczenia zbiorów na półkach

klsyfikacja literowa - podział literatury pięknej w szkolnej bibliotece za pomocą symboli literowych:
B  - baśnie, legendy, podania,
Bw - bajeczki, wierszyki i opowiadania dla najmłodszych,
 P  - powieści i opowiadania przygodowo-podróżnicze,
Prz - przyrodnicze,
 H   - historyczne,
Ob  - obyczajowe,
 F   - fantastyczno-naukowe,
Pd  - poezja i utwory dramatyczne
 
Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna UKD - międzynarodowy system klasyfikacji rzeczowej nauk i dokumentów bibliotecznych, wykorzystywany w katalogach systematycznych. (np. katalog rzeczowy), do ustalenia sposobu rozmieszczenia zbiorów na półkach. Podział systematyczny grupuje piśmiennictwo w logicznym porządku działów i poddziałów, między którymi istnieją związki nadrzędności i podrzędności. Zbudowany na zasadzie podziału dziesiętnego tzn dzieli całość piśmiennictwa na 10 działów głównych, symbole od (0-9), każdy z działów zawiera 10 poddziałów itp. Przedstawienie planszy z podziałem UKD:

0 - Dział ogólny (np. encyklopedie, słowniki, bibliotekarstwo)
1 - Filozofia. Psychologia
2 - Religia. Teologia Religioznawstwo.
3 - Nauki społeczne. Prawo. Administracja. (np. socjologia, polityka, ekonomia, prawo, oświata, wychowanie)
4 - ....... dział rezerwowy
5 - Matematyka. Nauki przyrodnicze. (np. matematyka, astronomoia, fizyka, nauki biologiczne, botanika, zoologia)
6 - Nauki stosowane. Medycyna. Nauki Techniczne. Rolnictwo. (np. medycyna, nauki techniczne, rolnictwo, elektronika, górnictwo)
7 - Sztuka. Rozrywki. Sport (np. malarstwo, rysunek, architektura, fotografia, muzyka, film, teatr, sporty, turystyka)
8 - Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna.
9 - Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia.

Sposób rozwoju klasyfikacji obrazuje przykład:
5 - Matematyka. Nauki przyrodnicze.
54 - Chemia
541 - Chemia teoretyczna
541. 2 - Chemia atomowa

źródło informacji - materiał, z którego czerpane są informacje zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu - dokumenty, osoby, instytucje przekazujące informacje.

wydawnictwa informacji bezpośredniej - np. encyklopedie, słowniki, leksykony, przewodniki, poradniki, roczniki statystyczne, kalendarze, książki adresowe. - wydawnictwa zawierające wiadomości z jednej lub z różnych dziedzin nauki lub życia, opracowane w układzie umożliwiającym szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji

KATALOGI

warsztat informacyjny biblioteki - zbiór dokumentów, urządzeń, napisów oraz system informacyjno-wyszukiwawczy biblioteki pełniący funkcję informacyjno-dydaktyczną.

katalogi biblioteczne - zbiór uporządkowanych według określonych zasad opisów katalogowych dokumentów (np. książek) znajdujących się w danej bibliotece. Katalogi biblioteczne mogą być sporządzone w formie kart katalogowych umieszczonych w szufladach katalogowych (katalog tradycyjny) lub w postaci katalogu komputerowego. Każdy dokument jest opisany na odrębnej karcie katalogowej.
 

Podstawowe rodzaje katalogów:

katalog alfabetyczny - zawiera opisy katalogowe dokumentów w porządku alfabetycznym haseł, którymi są nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych lub tytuły w przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie. Korzystamy z tego katalogu, gdy znamy nazwisko autora.

katalog rzeczowy - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów. Korzystamy z niego, gdy nie znamy autora, ale wiemy o jakiej treści ma być książka. Czytelnik przeprowadzając poszukiwania w katalogu rzeczowym ma możliwość zwrócenia uwagi na tematy pokrewne, wiążące się z interesującym go zagadnieniem.

kartoteki biblioteczne - zbiory kart zawierających określone informacje, ułożonych według ustalonego systemu w skrzynkach, teczkach, kopertach, segregatorach itp. gromadzonych i udostępnianych w bibliotece. W skomputeryzowanych bibliotekach są elementem komputerowej bazy danych. Zawierają informacje o: zawartości czasopism, dostarczają informacji o fragmentach książek, utworach w wydawnictwach zbiorowych i innych materiałach na określony temat.

kartoteki bibliograficzne - rodzaj kartotek rejestrujących opisy bibliograficzne wydawnictw na określony temat, bez względu na miejsce przechowywania rejestrowanych wydawnictw. W kartotekach bibliograficznych zbiera się informacje dotyczące: określonych zagadnień - kartoteka zagadnieniowa, materiałów na uroczystości szkolne - kartoteka repertuarowa, osób - kartoteka osobowa.

kartoteki tekstowe - gromadzą teksty artykułów z czasopism, teksty recenzji, ilustracje, teksty cytatów na określony temat w postaci wycinków lub odbitek. Teczki (koperty) zaopatrzone są w hasła i ułożone w określonym porządku





Na karcie katalogowej znajduje się opis katalogowy - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece sporządzony ( na karcie katalogowej lub w postaci wpisu do komputerowej bazy danych) według określonych zasad.

Opis katalogowy zawiera: 
przede wszystkim opis bibliograficzny,
hasło,
sygnaturę - określenie miejsca dokumentu w bibliotece, 
numer inwentarzowy,
elementy charakterystyki treściowej dokumentu (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe, adnotację)


hasło - wyraz wysunięty na czoło pozycji i decydujący o jej zaszeregowaniu w katalogu bibliotecznym. Może nim być nazwisko autora indywidualnego (hasło autorskie), autora zbiorowego (hasło korporatywne) lub wyraz z tytułu dokumentu (hasło tytułowe, stosowane w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych).

sygnatura - umowne oznaczenie cyfrowe lub cyfrowo-literowe określające miejsce przechowywania dokumentu w bibliotece.

opis bibliograficzny - uporządkowany według określonych zasad zespół danych o dokumencie służących do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w nie zmienionej postaci, oraz informacji uzupełniających i interpretujących te dane.


  Zawiera:
  tytuł, dodatek do tytułu,
  osoby odpowiedzialne za treść książki (autorzy, tłumacz, ilustrator)
  kolejność wydania,
  adres wydawniczy czyli: miejsce wydania, data wydania,
  wydawcę,
  opis fizyczny książki czyli: ilość stron, określenie ilustracji, format; oznaczenia    dotyczące serii oraz uwagi. 

OPIS BIBLIOGRAFICZNY

opis bibliograficzny - uporządkowany według określonych zasad zespół danych o dokumencie służących do jego identyfikacji.

a)opis bibliograficzny książki
Prus B.: Faraon T.1. - Warszawa: PIW, 1973 Słownik motywów literackich. - Kraków: GREG, 2004 Bernacki M., Pawlus M.: Słownik gatunków literackich. - Bielsko-Biała: Wydaw. Park, 2002

b)opis bibliograficzny fragmentu książki
Nosowska D.: Leksykon motywów literackich. - Bielsko-Biała: Wydaw. Park, 2004. - S. 26-30: Artysta

c)opis artykułu z czasopisma
Skwierzyński K.: Rewolucja gregoriańska. Mówią Wieki 2006 nr 1 s. 19-23

BIBLIOGRAFIA

bibliografia - (gr. biblion- książka, grapo - piszę) uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis dokumentów (ich opisów bibliograficznych) dobranych według określonych kryteriów, którego celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.                      
Bibliografie (spisy bibliograficzne) pełnią przede wszystkim funkcje informacyjne, dostarczają wiadomości o piśmiennictwie dla różnych grup użytkowników, pełnią ponadto funkcje ewidencyjno - dokumentacyjne czyli rejestrują ukazujące się w druku piśmiennictwo (książki, czasopisma, i inne dokumenty) np. bibliografie narodowe (utrwalają produkcję wydawniczą danego państwa czy narodu). Bibliografia należy do źródeł informacji pośredniej - wydawnictwo kierujące do innych źródeł informacji.

bibliografie ogólne - obejmują całość piśmiennictwa występującego na danym obszarze lub w danym czasie. np. Bibliografie ogólne narodowe - rejestrują całokształt piśmiennictwa danego narodu w Polsce - Bibliografia Narodowa - ogólna bibliografia rejestrująca całość piśmiennictwa polskiego; np. "Bibliografia Polska Karola Estreichera"

bibliografie specjalne - bibliografie dziedzin wiedzy, bibliografie osobowe, bibliografie materiałów o określonej formie wydawniczej lub piśmienniczej, mają ograniczony zasięg np. do jednej epoki, regionu, języka.bBibliografie kompletne - posiadają pełną informację i służą do pracy naukowej.

bibliografie selekcyjne - bibliografia rejestrująca materiały, w których doborze zastosowano z góry założoną selekcję, uwzględniają tylko wybrane pozycje. np. "Bibliografia etnografii Śląska w zarysie" Katowice 1966

bibliografie bieżące - obejmują druki ukazujące się aktualnie np. podstawowym wydawnictwem polskiej bibliografii narodowej bieżącej jest: " Przewodnik Bibliograficzny - Urzędowy wykaz druków wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej" (publikowany także w postaci zapisu na CD-ROM). Rejestruje materiały na podstawie autopsji, egzemplarza obowiązkowego, a opracowuje ją narodowa centrala bibliograficzna ( Biblioteka Narodowa) w postaci pełnych autorytatywnych opisów.

bibliografie retrospektywne - rejestrują piśmiennictwo opublikowane w oznaczonym zamkniętym okresie. np. "Bibliografia historii Polski" L. Finkla, "Bibliografia pism ulotnych rewolucji 1905-7 W Królestwie Polskim" T. 1-2 Warszawa 1960

bibliografie prospektywne - informują o publikacjach, które mają się ukazać. np. "Zapowiedzi wydawnicze", "Nowe Książki" - dodatek "Kurier" zapowiedzi

bibliografie rejestracyjne - ograniczają się tylko do spisu dokumentów

bibliografie adnotowane - uzupełniają opisy adnotacjami czyli zwięzłą charakterystyką dokumentu dotyczącą jego treści i cech pozatreściowych specyficznych dla danego dokumentu (np. o druku, rodzaju oprawy, ilustracjach, przeznaczeniu czytelniczym)

bibliografie analityczne - uzupełniające opis analizami szczegółowo przedstawiającymi problematykę dokumentu, dane faktograficzne, tok rozumowania oraz wnioski autora i główne tezy.

zestawienie tematyczne - opracowanie zawierające bibliografię dokumentów na określony temat; spis opisów bibliograficznych na określony temat (często uzupełniony analizą dokumentacyjną).

bibliografia załącznikowa - bibliografia będąca spisem źródeł, które autor wykorzystał przy pisaniu utworu lub które poleca czytelnikowi jako związane z tematem pracy. Zwykle zamieszczana jest na końcu książki lub artykułu. Potocznie określana jako literatura przedmiotu lub krócej - literatura. Sporządzamy je również tworząc własne opracowania.

prawo autorskie - przepisy prawne wydane z myślą o ochronie interesów twórców dotyczące stosunków prawnych związanych z tworzeniem utworów, korzystaniem z nich i ich ochroną.
plagiat - przywłaszczenie (w całości lub w części) cudzego utworu, pracy naukowej, dzieła artystycznego itp.; opublikowanie cudzego utworu pod własnym nazwiskiem.

PRASA

prasa - wszelkie publikacje periodyczne ukazujące się nie rzadziej niż raz w roku, w wąskim znaczeniu gazety i czasopisma wydawane i rozpowszechniane pod stałymi tytułami, opatrzone numerem bieżącym i datą, zajmujące się aktualnymi wydarzeniami i problemami z różnych dziedzin. Prasa jest jednym z najważniejszych środków komunikacji masowej.

Podział prasy

A. Ze względu na częstotliwość ukazywania się:
- gazety - ukazują się codziennie lub przynajmniej dwa razy w tygodniu: dzienniki np. "Dziennik Zachodni"
- czasopisma - ukazują się nie częściej niż raz w tygodniu, nie rzadziej niż raz na kwartał: tygodnik, dwutygodnik, miesięcznik, kwartalnik
- periodyki: półrocznik i rocznik

B. Ze względu na tematykę:
- prasa naukowa np. "Zagadnienie Naukoznawstwa"
- popularnonaukowa np. "Poznaj Świat", "Świat Wiedzy"
- fachowa np. czasopisma medyczne
- sportowa np. "Przegląd Sportowy"
- religijna np. "Gość Niedzielny"
- satyryczna np. "Szpilki"
- sensacyjna np. "Detektyw"
- o tematyce politycznej, społ. - polit. np. "Polityka"
- inne czasopisma:   filmowe np. "Film", ekonomiczne, literackie np."Literatura", hobbystyczne np."Wiadomości wędkarskie", rozrywkowe,   turystyczne, urzędowe np."Dziennik Urzędowy MEN", społ. - kult.
  Czasopisma dzielimy na ogólne i specjalne. Specjalne w odróżnieniu od ogólnych magazynów czy gazet codziennych mają krąg odbiorców i specyfikę treści np. zawodowe, poradnikowe, hobbystyczne

C. Ze względu na zasięg:
- prasa zakładowa, lokalna np. "Głos Zabrza"
- regionalna "Trybuna Śląska"
- ogólnokrajowa "Rzeczpospolita"
-  międzynarodowa

D. Ze względu na adresata:
- dziecięca np. "Miś"
- młodzieżowa np. "Victor Gimnazjalista"
- kobieca np. "Claudia"

E. Ze względu na funkcję społeczną:
- informacyjna
- publicystyczna
- rozrywkowa
- ogłoszeniowa itp.

F. Ze względu na stosunek wydawcy do obowiązującego prawa:
- oficjalna
- nielegalna (podziemna, w tzw.drugim obiegu np. z okresu stanu wojennego)
- konspiracyjna (w warunkach okupacyjnych wydawana przez struktury Państwa Podziemnego)
- prasa narzucona przez okupanta (tzw. prasa gadzinowa)
- prasa subkultur

G. Według poziomu:
- elitarna
- popularna
- bulwarowa itp

H. Według ideologii:
- konserwatywna
- liberalna
- katolicka itp

CZASOPISMO

Słowniczek pojęć

tytulatura - miejsce na pierwszej stronie zawierające tytuł, podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w danym roku, niekiedy numer kolejny od pierwszego roku wydawania.

działy -stała część czasopisma wyodrębniona ze względu na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata, funkcję. Dział ma zwykle własną formę graficzną.

teksty - teksty mogą być informacyjne : wzmianki, wiadomości, sprawozdania lub publicystyczne: artykuły, komentarze, felietony, kroniki, rozprawy, reportaże, recenzje, wywiady, polemiki, listy do redakcji, porady.

stopka redakcyjna - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji, wydawcy, nakładzie, warunkach prenumeraty czasopisma lub gazety. Wyodrębniona graficznie, umieszczana zwykle w stałym miejscu.

spis treści -spotyka się też spisy roczne.

kolumna - odpowiednio uformowany (przełamany) skład drukarski i tekstu odpowiadający jednej stronicy czasopisma.

łam - liczba wierszy tekstu odpowiadająca długości kolumny czasopisma, stanowi kolumnę w układzie jednołamowym lub jej część w układzie wielołamowym.

szpalta -skład zecerski o dowolnej liczbie wierszy przeznaczonych do wykonania odbitek próbnych do korekty. Ze szpalt formuje się łamy stosownie do zaplanowanego układu graficznego czasopisma.

korekta - poprawianie, usuwanie błędów, nanoszenie poprawek na próbnych odbitkach drukarskich.

nakład - liczba egzemplarzy jednego wydania

prenumerata - zamówienie i zapłacenie z góry (za określony okres) za czasopisma, gazety i inne wydawnictwa ciągłe, odkładane w określonych miejscach lub dostarczane do odbiorcy

redakcja - (kolegium redakcyjne) zespół pracowników merytorycznych redakcji (łącznie ze współpracującymi np. korespondentami); instytucja (lub jej część) zajmująca się przygotowaniem do wydania książek, czasopism.

wydawca - potocznie synonim instytucji, która doprowadziła do opublikowania jakiejś publikacji. Wydawca to zazwyczaj grupa osób lub instytucja, która finansuje czasopismo (wykłada pieniądze na rozpoczęcie działalności i łoży na jej utrzymanie). Ze sprzedaży czasopisma czerpie zyski. W związku z tym ma duży wpływ na jego zawartość. W razie nie przestrzegania przez redakcję linii programowej wytyczonej przez wydawcę może on w każdej chwili zmienić pracowników, na takich którzy będą realizowali jego życzenia.