• Słowniczek pojęć

      • A

         

        ADNOTACJA – krótka informacja o treści i przeznaczeniu książki - może znajdować się na skrzydełku obwoluty na ostatniej stronie okładki lub na odwrocie karty tytułowej;

         

        ANEKS – załącznik, uzupełnienie dzieła ściśle związane z jego przeznaczeniem i treścią, w postaci map, wykresów itp.;

         

        ARCHIWUM – instytucja powołana do gromadzenia, przechowywania, opracowywania i udostępniania archiwaliów; a. państwowe pełni funkcje urzędu wiary publicznej, jest uprawnione do wydawania uwierzytelnionych odpisów archiwaliów; to również zbiór lub zespół archiwalny powstały w wyniku działalności instytucji, rodziny; miejsce przechowywania materiałów archiwalnych;

         

        ATLAS – zbiór map, plansz, tablic, ilustracji itp., wybranych tematycznie (np. atlas Europy, atlas anatomiczny, atlas samochodów świata), jednolicie opracowanych i wydanych w postaci luźnego kompletu, książki drukowanej lub programu multimedialnego;

         

        AUDIOWIZUALNE ŚRODKI PRZEKAZU – urządzenia i metody operujące dźwiękiem i obrazem, wykorzystujące elementy elektroniczne do wytwarzania, przetwarzania i przesyłania sygnałów (np. mikrofony, kolumny głośnikowe, magnetofony, kamery, kamwidy, radia, telewizory, magnetowidy, komputery);

         

        AUTOR – osoba (lub ciało zbiorowe - organizacja, instytucja, grupa osób) będąca głównym twórcą intelektualnej czy też artystycznej zawartości utworu. Z różnej formy autorstwa wynika indywidualna (autorstwo indywidualne) lub zbiorowa (autorstwo korporatywne) odpowiedzialność za treść i formę utworu, a także zakres pożytków wynikających z prawa autorskiego;

         

        B

         

        BELETRYSTYKA – utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, często o charakterze lekkim;

         

        BIBLIOFIL – miłośnik, znawca, zbieracz cennych, rzadkich książek jakiegoś autora albo z pewnego zakresu tematycznego;

         

        BIBLIOFILSTWO – zamiłowanie do zbierania książek, kolekcjonowania rzadkich i cennych druków;

         

        BIBLIOGRAFIA – uporządkowany spis dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego celem jest pełnienie funkcji informacyjnych;

         

        BIBLIOTEKA – (od gr. biblioteke, gdzie biblion to książka) i oznacza zbiór książek i innych materiałów źródłowych. Biblioteka to instytucja społeczna, która gromadzi, przechowuje i udostępnia materiały biblioteczne oraz informuje o materiałach bibliotecznych swoich i obcych. W innym znaczeniu jest to także nazwa samego budynku, zawierającego zbiory biblioteczne. Oprócz samych zbiorów, często równie cennym źródłem informacji są ich katalogi. Biblioteka Aleksandryjska - największa biblioteka świata starożytnego założona w Aleksandrii;

         

        BIBLIOTEKA SZKOLNA – biblioteka będąca częścią szkoły; służy przez swoje zbiory i prowadzoną działalność informacyjną i pedagogiczną realizacji szkolnego programu nauczania i wychowania. Nowoczesna biblioteka szkolna (zwana mediateką lub medioteką) jest wyposażoną w sprzęt multimedialny pracownią dydaktyczną, która udostępnia zbiory własne, umożliwia dostęp do innych źródeł informacji (np. za pośrednictwem Internetu), organizuje lub współorganizuje zajęcia programowe z różnych przedmiotów, a także pracę samodzielną uczniów i nauczycieli;

         

        BIBLIOTERAPIA – terapia wykorzystująca książki, polega na czytaniu określonych fragmentów książek w celu wywołania pożądanej reakcji u chorego;

         

        C

         

        CD-ROM - Compact Disc-Read Only Memory, popularny dysk kompaktowy stosowany w komputerze jako pamięć tylko odczytywalna (promieniem lasera); mieści do 700 MB danych, służy m.in. do upowszechniania multimediów, baz danych;

         

        CYMELIA (gr. keimelion – klejnot) – grupa zbiorów bibliotecznych szczególnie cennych, udostępniana często tylko w postaci fotokopii, mikrokopii lub zapisów techniką cyfrowa. Należą tu: rękopisy, inkunabuły, pierwsze edycje dzieł klasyków, wyroby sławnych oficyn drukarskich, zabytki sztuki introligatorskiej itp.;

         

        CZASOPISMO – wydawnictwo periodyczne, wychodzące w regularnych odstępach czasu, ale rzadziej niż gazety. Wśród czasopism wyróżniamy: wychodzące raz w tygodniu – tygodniki, raz na dwa tygodnie – dwutygodniki, raz w miesiącu – miesięczniki, raz na dwa miesiące – dwumiesięczniki, co trzy miesiące – kwartalniki, co sześć miesięcy – półroczniki i raz w roku – roczniki. Każde czasopismo ma swój stały tytuł i wygląd (czyli tzw. szatę graficzną). Posiada ponadto numerację ciągłą oraz niezbyt często zmieniający się format i objętość, zawierający materiały wielu autorów i określoną tematykę;

         

        D

         

        DEDYKACJA – formuła napisana lub wydrukowana zwykle na pierwszej stronie książki albo tuż po tytule, w której autor, wydawca lub drukarz ofiarowuje komuś swoje dzieło;

         

        DYSKIETKA – tzw. floppy disc, rodzaj dysku magnetycznego wymiennego. Obecnie stosuje się dyskietki o średnicy 3,5 cala i pojemności 1,44 MB. Coraz większe rozmiary oprogramowania sprawiają, że dyskietek przestaje się używać do dystrybucji programów użytkowych (wyparły je CD-ROM), nadal są jednak bardzo przydatne do przechowywania i przenoszenia dokumentów o mniejszej objętości (np. tekstów);

         

        DYSKOGRAFIA – piśmiennictwo z zakresu muzyki mechanicznej – encyklopedie, czasopisma, antologie płytowe;

         

        DVD - płyta DVD (ang. Digital Versatile Disc); udoskonalony CD-ROM (jednakowy wygląd i rozmiary) o znacznie większej gęstości zapisu informacji. Cztery odmiany: jednostronny i dwustronny, z pojedynczą lub podwójną warstwą nośnika; pojemność od 8,5 do 17 GB. Służy do dystrybucji filmów, gier i programów komputerowych oraz innych multimediów;

         

        E

         

        E-BOOK – książka elektroniczna; termin, którym określana jest zarówno sama książka w wersji elektronicznej, jak i urządzenie umożliwiające jej czytanie. Są to elektroniczne odpowiedniki kodeksu w dosłownym znaczeniu. Wyglądem przypominają tradycyjną książkę, są przenośne. Zamiast papierowych kartek posiadają jeden lub dwa ciekłokrystaliczne wyświetlacze o dużej rozdzielczości oraz złącze do podłączenia komputera. W zależności od pojemności takiego czytnika może on pomieścić w sobie od kilkudziesięciu do kilkuset tradycyjnych książek, czasopism czy innych dokumentów. Teksty te można ściągać z Internetu za pośrednictwem sieciowych księgarni oferujących książki z różnych dziedzin wiedzy. Urządzenia te umożliwiają nie tylko zwykłą lekturę, ale pozwalają także na twórczą pracę z tekstem;

         

        EDYTORSTWO – zespół czynności związanych z wydaniem tekstu (prace organizacyjne, redakcyjne, adiustacja, opracowanie graficzne, współpraca z autorem itp.). W szerszym znaczeniu, kształtowanie poziomu merytorycznego i artystycznego książek;

         

        EKSLIBRIS – artystycznie skomponowany znak własnościowy książki z nazwiskiem i symbolicznym znakiem właściciela lub nazwa instytucji, odbity na kartce przyklejanej na wewnętrzną stronę okładki;

         

        ENCYKLOPEDIA (łac. encyclopaedia) – wydawnictwo informacji bezpośredniej zawierające zbiór wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia ogólna np. Wielka encyklopedia powszechna PWN) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium (encyklopedie specjalne np. Encyklopedia Odkryć i Wynalazków PWN), opracowane w postaci artykułów (zawierających ogólne informacje na dany temat, czasem też fotografie, mapy, wykresy itp.) uporządkowanych najczęściej alfabetycznie według haseł, dzięki czemu możliwe jest szybkie odnalezienie właściwej informacji. Korzystanie z encyklopedii ułatwia żywa pagina, wstęp, odsyłacze, wykaz skrótów, spis tablic, indeksy, a w encyklopediach o układzie rzeczowym także spis treści;

         

        ERRATA – wykaz błędów dostrzeżonych w publikacji po jej wydrukowaniu, wraz z ich sprostowaniem, dołączony do każdego egzemplarza nakładu, zwykle w postaci oddzielnej kartki, jako wkładka lub wklejka;

         

        F

         

        FILM – wyrażająca określone treści seria następujących po sobie obrazów (z dźwiękiem lub bez), utrwalonych na nośniku umożliwiającym wielokrotne odtwarzanie i wywołującym wrażenie ruchu. Pierwszy pokaz filmowy zorganizowali bracia Lumiere w Paryżu 22 III 1895. Do połowy lat 20. produkowano filmy nieme, emisji czasem towarzyszyła muzyka (na żywo lub mechaniczna). Początkowo filmy wyświetlane były wyłącznie na pokazach publicznych (w kinie), od lat 40. również w domu (dzięki telewizji), na kasecie wideo, ostatnio także DVD;

         

        FILMOTEKA – zbiór filmów oraz innych dokumentów i materiałów dotyczących sztuki filmowej (np. plakaty, projekty dekoracji, recenzje, książki), gromadzony w archiwach lub wytwórniach filmowych;

         

        FISZKA – kartka do sporządzania notatek;

         

        G

         

        GAZETA – wydawnictwo periodyczne (wydawnictwo ciągłe), ukazujące się zazwyczaj codziennie, a co najmniej dwa razy w tygodniu, zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych;

         

        GLOBALNA WIOSKA – określenie wprowadzone przez kanadyjskiego socjologa Marshalla McLuhana w r. 1968 (a zatem przed epoką komputera osobistego i Internetu); oznacza, że nowoczesne techniki komunikacyjne zmieniły pojęcie czasu i przestrzeni, że świat skurczył się do wielkości wioski, gdzie wszyscy znajdują się w zasięgu wzroku i wszyscy o sobie wszystko wiedzą;

         

        H

         

        HASŁO – wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej zaszeregowaniu w słowniku, encyklopedii, katalogu, bibliografii itp.;

         

        HIEROGLIFY – to grecka nazwa pisma egipskiego oznaczająca "rzeźbione święte litery". Pismo starożytnego Egiptu opierało się na trzech rodzajach hieroglifów: znakach fonetycznych, ideograficznych oraz determinatywach. Odpowiedni ich układ pozwalał tworzyć domyślny lub precyzyjny układ zdania mówionego;

         

        I

         

        INDEKS – skorowidz, spis pomocniczy, wykaz terminów, rejestr, wykaz haseł, nazw, nazwisk, umieszczony zazwyczaj na końcu książki; zestawiający według określonej kolejności (zazwyczaj alfabetycznej) elementy treściowe lub formalne i odsyłający za pomocą umownego wskaźnika (najczęściej liczby) do właściwego miejsca w tekście (strony, rozdziału, paragrafu, pozycji bibliograficznej itp.);

         

        INICJAŁ – 1. Początkowe litery imienia i (lub) nazwiska. 2. Pierwsza litera utworu (lub jego części) wyróżniająca się wielkością lub zdobieniem;

         

        INKUNABUŁ – stary druk sprzed 1501; pierwsze inkunabuły wzorowano na średniowiecznych rękopisach (m.in. kroje czcionek naśladujące pismo ręczne, kolofon, ręczne zdobienie: iluminacja, inicjał); od ok. 1470 wprowadzono inicjały odbijane z kolumną druku, ilustracje z klocków drzeworytniczych, w końcu wieku zaczęto unifikować formy typograficzne (produkcja na potrzeby drukarń w odlewniach); pierwszym inkunabułem był druk J. Gutenberga z ok. 1445 (fragment z Księgi Sybilli);

         

        INTERNET – globalna sieć komputerowa; łączy komputery na wszystkich kontynentach; umożliwia dostęp do światowego zasobu informacji oraz coraz większej liczby usług. Użytkownikiem Internetu może być każdy posiadacz komputera z odpowiednim oprogramowaniem i modemem. Internet powstał w ramach amerykańskich obronnych planów awaryjnego systemu łączności. Pierwsze na świecie wirtualne połączenie dwóch komputerów miało miejsce w r. 1969 na Uniwersytecie Stanforda;

         

        K

         

        KARTA CZYTELNIKA – znormalizowana karta, zakładana dla każdego indywidualnego użytkownika biblioteki, służąca do sporządzania ewidencji wypożyczonych i przeczytanych przez niego książek;

         

        KARTA KATALOGOWA – znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego dokumentu. Karty katalogowe uporządkowane według przyjętych zasad stanowią katalog biblioteczny;

         

        KARTA KSIĄŻKI – znormalizowana karta, zakładana dla każdego wydawnictwa zwartego tworzącego zbiory biblioteki;

         

        KARTA TYTUŁOWA – karta zawierająca podstawowe informacje o wydawnictwie, umieszczona zwykle na jego początku;

         

        KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE – rodzaj kartotek bibliotecznych; rejestrują opisy bibliograficzne wydawnictw na określony temat, bez względu na miejsce przechowywania rejestrowanych wydawnictw. W kartotekach bibliograficznych zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa), osób (kartoteka osobowa). Mogą być prowadzone w postaci tradycyjnej lub jako element komputerowego systemu bibliotecznego;

         

        KASETA MAGNETOFONOWA – kaseta audio, kaseta foniczna (ang. Compact Casette), kaseta z taśmą magnetyczną służąca do nagrywania i odtwarzania dźwięku przy użyciu magnetofonu kasetowego. Wymiary: 100x64x9 mm. Zadaniem kasety jest ochrona taśmy oraz zapewnienie prawidłowego przesuwu taśmy względem głowic. Opracowana w r. 1963 przez firmę Philips. Kaseta magnetofonowa jest bardzo popularnym nośnikiem treści dla wydawnictw audialnych;

         

        KASETA MAGNETOWIDOWA – kaseta wideo, kaseta z taśmą magnetowidową służąca do nagrywania przy pomocy kamery wideo i odtwarzania (przy użyciu magnetowidu) obrazu i towarzyszącego mu dźwięku;

         

        KATALOG – zbiór informacyjny zawierający spis obiektów (ewentualnie dotyczących ich informacji) należący do określonego zbioru, uporządkowany według z góry określonych zasad zwanych układem, np. k. biblioteczny, k. wydawniczy, k. księgarski, k. wystawy itp. Formy katalogu to m.in. kartoteki (k. kartkowy), wydawnictwa zwarte (katalog książkowy), katalog w postaci mikroform lub na maszynowych nośnikach informacji. Wyszukiwanie w tradycyjnym katalogu odbywa się według haseł czasem połączonych odsyłaczami;

         

        KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów w porządku alfabetycznym haseł, którymi są nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych oraz tytuły (w przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie); opisy dokumentów są sporządzane na podstawie ich cech formalno-wydawniczych, zawartych przed wszystkim w tytulaturze;

         

        KATALOG BIBLIOTECZNY – zawiera informacje o książkach i innych dokumentach znajdujących się w zbiorach biblioteki, w formie opisu na kartach katalogowych, uszeregowanych według ustalonych zasad (zazwyczaj według alfabetu);

         

        KATALOG RZECZOWY – katalog treściowy, zawiera opisy katalogowe uszeregowane w układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów. Spis dokumentów zbioru bibliotecznego, w którym podstawą opisu jest ich treść, złożony z pełnych lub skróconych opisów katalogowych uzupełnionych wyrażeniami słownymi lub symbolami, które w sposób adekwatny i możliwie wyczerpujący informują odbiorcę o zawartości treściowej dokumentów;

         

        KATALOG PRZEDMIOTOWY – rodzaj katalogu bibliotecznego; szereguje opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog przedmiotowy nie wiąże dziedzin wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg pojedynczych, samodzielnych tematów;

         

        KODEKS – jedna z form książki Jest to zbiór kart złączonych (szytych, klejonych) na jednym z brzegów nazywanym grzbietem książki. Forma ta, stosowana od II w. n.e., jest obecnie najpopularniejszą formą książki;

         

        KOMPUTER – urządzenie do elektronicznego przetwarzania informacji i wykonywania obliczeń. Pierwszy elektroniczny komputer zademonstrowano w r. 1946 na Uniwersytecie w Pensylwanii (zawierał ok. 18 tys. lamp elektronowych). Od lat 50. ma miejsce ciągły rozwój techniki komputerowej. Znacznie przybrał on na sile w drugiej połowie lat siedemdziesiątych, wraz z wyprodukowaniem mikroprocesora, a następnie skonstruowaniem komputera osobistego (ang. personal computer). Postęp w rozwoju komputerów (jego skala i prędkość) nie ma równego sobie w technice. Nową jakość w wykorzystaniu komputera osobistego przyniosła sieć Internet. Komputer zmienił i wciąż zmienia wszystkie dziedziny życia;

         

        KOMUNIKACJA – jest to proces informacyjny zachodzący w danej sytuacji komunikacyjnej mający na celu przekazanie informacji. Proces komunikacji zachodzący między nadawcą komunikatu a odbiorcą komunikatu, któremu nadawca przekazuje informację w postaci komunikatu;

         

        KOMUNIKOWANIE MASOWE – jedna z form komunikowania; przekazywanie za pośrednictwem urządzeń technicznych określonych treści, skierowanych jednocześnie do liczebnie wielkich, zróżnicowanych społecznie i anonimowych grup odbiorców. Głównym składnikiem komunikowania masowego są środki masowego przekazu;

         

        KSEROGRAFIA – elektrofotograficzny sposób sporządzania odbitek (kserokopii) tekstów, map, rysunków przy pomocy kserografu. Wynaleziona w l. 30. XX w., upowszechniła się w l. 60. Pierwszą kopiarkę do odbitek w kolorze wyprodukowano w 1969 roku;

         

        KSEROKOPIA – kopia wykonana techniką kserografii;

         

        KSIĄŻKA – dokument piśmienniczy myśli ludzkiej, raczej obszerny, w postaci publikacji wielostronicowej, o charakterze trwałym. Dzisiejsza postać książki wywodzi się od kodeksu, czyli kartek połączonych grzbietem, które wraz z rozwojem pergaminu zastąpiły poprzednią formę dokumentu piśmienniczego, czyli zwój;

         

        KSIĘGARSTWO – dział handlu zajmujący się hurtową i detaliczną sprzedażą początkowo tylko książek, obecnie wszystkich wydawnictw, a często także artykułów pokrewnych (np. reprodukcji dzieł sztuki, galanterii papierniczej). Sprzedaż detaliczna prowadzona jest w księgarniach stałych, wysyłkowych, ruchomych, ostatnio także w księgarniach internetowych;

         

        L

         

        LEKSYKON – słownik zawierający wiadomości encyklopedyczne, czyli łączy on cechy encyklopedii i słownika;

         

        LITERATURA – piśmiennictwo, ogół utrwalonych na piśmie wypowiedzi (całokształt twórczości piśmienniczej narodu, kraju, regionu, epoki); ze względu na przyjęty zakres znaczeniowy, pełnione funkcje społeczne (np. poznawcze, estetyczne, informacyjne) wyróżnia się m.in. literaturę piękną, literaturę popularnonaukową, literaturę praktyczno-użytkową (np. poradniki, informatory);

         

        LITERATURA PIĘKNA – część piśmiennictwa, w której (w przeciwieństwie do tekstów o charakterze praktyczno-informacyjnym, naukowym itp.) dominuje funkcja estetyczna (język wzbogacony środkami artystycznymi, fikcja literacka);

         

        LITERATURA POPULARNONAUKOWA – jeden z rodzajów piśmiennictwa; upowszechnia (popularyzuje) zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla szerszego kręgu odbiorców; dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne;

         

        Ł

         

        ŁAM – liczba wierszy tekstu, klisz, tabel odpowiadająca długości kolumny wydawnictw drukowanych. W układzie jednołamowym łam stanowi kolumnę;

         

        M

         

        MEDIA – środki przekazu, określenie systemów i narzędzi przekazywania informacji oraz treści rozrywkowych w postaci zapisów tekstowych, wizualnych i audialnych (np.: gazety, czasopisma, książki, radio, telewizja, sprzęt wideo, bilboardy, filmy, płyty). Media o największym zasięgu zwane są środkami masowego przekazu (mass mediami);

         

        MOTTO – cytat, aforyzm, sentencja przytoczona na początku książki, poszczególnego utworu, czasem rozdziału, nawiązująca do treści dzieła;

         

        MULTIMEDIA – zintegrowane media interaktywne; programy i sprzęt umożliwiające przetwarzanie, prezentowanie, przekazywanie i archiwizowanie informacji w postaci tekstów, obrazów, dźwięku, animacji, sekwencji wideofonicznych symulacji komputerowych; służą rozrywce (np. gry komputerowe) lub edukacji (np. encyklopedia multimedialna), oddziałują na wszystkie zmysły, wymagają ze strony użytkownika interakcji. Dokument multimedialny łączy w sobie cechy dokumentów piśmienniczych i niepiśmienniczych. Treść jest w nim utrwalona zarówno za pomocą znaków pisma (teksty pisane), jak i za pomocą obrazów (rysunki, mapy), dźwięków (nagrania dźwiękowe), filmów oraz animacji komputerowych;

         

        N

         

        NADAWCA – osoba lub instytucja biorąca udział w procesie komunikacji przez wysyłanie komunikatu;

         

        NOTATKA – tekst o charakterze informacyjnym, nastawiony na przekaz danych, wyróżniający się zrozumiałością przedstawianych wiadomości: rzeczowością i zwięzłością. W notatce umieszczane są najważniejsze informacje w sposób skrótowy i uporządkowany. Gatunek ten przedstawia jakiś fakt, zawiera elementy streszczenia, opisu, opowiadania i charakterystyki. Tekst spójny i logiczny, opowiada o tym, co wydarzyło się w przeszłości. Konieczne jest nadanie tytułu;

         

        O

         

        OBWOLUTA (łac. obvolvere, okrywać) – papierowa okładka zakładana na właściwą okładkę książki, posiadająca zagięte brzegi (skrzydełka) zachodzące na wewnętrzne strony okładzin okładki, stosowana w oprawie twardej. Jest drukowana tylko z jednej strony, stanowi ochronę okładki oraz spełnia funkcje informacyjno-reklamowe;

         

        ODBIORCA – osoba lub instytucja biorąca udział w procesie komunikacji poprzez odbieranie komunikatu;

         

        ODSYŁACZ – znak graficzny (gwiazdka, litera lub liczba) odsyłająca czytelnika do przypisu, opatrzonego w bibliografiach, katalogach, indeksach, encyklopediach, słownikach itp.), prowadzący od określonego terminu do innego terminu lub grupy terminów w celu nadania poszukiwaniom właściwego kierunku; składa się ze zwrotów: zob. (zobacz), zob. też (zobacz też), por. (porównaj);

         

        OKŁADKA – chroni książkę przed zniszczeniem, często podaje informację o autorze i tytule. Specjalnym rodzajem okładki jest obwoluta - papierowa ochrona książki pełniąca funkcję ozdobną, reklamową;

         

        OPIS BIBLIOGRAFICZNY – zespół danych według cech niezbędnych do identyfikacji dokumentu, oraz informacje uzupełniające, które mogą być dodawane dla bliższego scharakteryzowania dokumentu;

         

        OPIS KATALOGOWY – opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece sporządzony (na karcie katalogowej lub w postaci wpisu do komputerowej bazy danych) według określonych zasad. Zawiera przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło, sygnaturę książki, ewentualnie także inne informacje, jak elementy charakterystyki treściowej dokumentu (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe, adnotację), numery ewidencji inwentarzowej, określenie miejsca dokumentu w bibliotece;

         

        P

         

        PAPIRUS – (gr. pápyros →, łac. papyrus) – materiał pisarski, wyrabiany z włókien rośliny cibory papirusowej rosnącej w delcie Nilu. Papirus znany był już w starożytnym Egipcie od III tysiąclecia p.n.e. Większość informacji na temat papirusu zawdzięczamy Teofrastowi (IV/III w. p.Chr.), oraz Pliniuszowi Starszemu (I w. n.e.);

         

        PERGAMIN – materiał pisarski wyrabiany ze skóry zwierząt; zaczął konkurować z papirusem w II w. p.n.e.;

         

        PIKTOGRAM – przedstawienie wyrazu za pomocą obrazka w oderwaniu od zapisu. Piktogramami są np. hieroglify, znaki drogowe i ostrzegawcze, oznaczenia przeciwpożarowe. Formą piktogramu jest również ideogram. Piktogram pełni ważną funkcję w komunikacji. Dzięki zastąpieniu słowa pisanego elementem graficznym zwiększono czytelność przekazu oraz ominięto barierę językową;

         

        PISMO -  system znaków, pozwalających na widzialne utrwalanie myśli w konkretnym języku. Pismo pojawiło się stosunkowo późno (ok. 5-6 tys. lat temu);

         

        PISMO KLINOWE – najstarsza na Bliskim Wschodzie odmiana pisma, stworzona przez Sumerów. Nazwa pochodzi od kształtu znaków odciskanych na glinianych tabliczkach za pomocą kawałka trzciny. Pismo miało charakter ideograficzno-symboliczny. Najstarsze znane teksty pochodzą z ok. 3000 p.n.e.;

         

        PLAGIAT – przywłaszczenie (w całości lub w części) cudzego utworu, pracy naukowej, dzieła artystycznego itp.; opublikowanie cudzego utworu pod własnym nazwiskiem;

         

        PŁYTA KOMPAKTOWA – płyta CD (Compact Disc), dysk kompaktowy, płyta cyfrowa, płyta laserowa, krążek z przezroczystego tworzywa sztucznego o średnicy 12 cm i grub. l,2 mm, będący nośnikiem sygnału cyfrowego. Odczytywanie płyty kompaktowej odbywa się za pomocą głowicy laserowej. Płyta kompaktowa została opracowana w końcu lat 70. przez firmę Philips. Przeznaczona była pierwotnie do cyfrowego zapisu dźwięku stereofonicznego wysokiej jakości, szybko znalazła również zastosowanie jako nośnik bardzo dużej ilości danych (programów komputerowych, tekstów, grafiki, obrazów), także jako nośnik multimedialny;

         

        POSŁOWIE – krótki tekst umieszczony na końcu książki, napisany przez autora, redaktora lub wydawcę, wyjaśniający nie poruszone w książce, jednak związane z jej treścią zagadnienia; posłowie pochodzące od wydawcy zapoznaje czytelnika z technicznymi problemami wydania książki;

         

        PRASA – ogół gazet i czasopism; wszelkie publikacje periodyczne ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, a w szczególności gazety i czasopisma, serwisy agencyjne, biuletyny, audycje radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe. W węższym znaczeniu (także potocznym) tylko wydawnictwa periodyczne w postaci druków, wydawane i rozpowszechniane pod stałymi tytułami, opatrzone numerem bieżącym i datą, zajmujące się aktualnymi wydarzeniami i problemami z różnych dziedzin. Do prasy zalicza się też czasopiśmiennictwo naukowe i fachowe. Prasa jest jednym z najważniejszych środków komunikacji masowej (środki masowego przekazu). Wyodrębnia się poszczególne rodzaje prasy na podstawie różnych kryteriów: częstotliwości ukazywania się (dzienniki, tygodniki itd.), zasięgu (prasa międzynarodowa, ogólnokrajowa, regionalna, lokalna, zakładowa), wydawcy-dysponenta (rządowa, partyjna, niezależna itp.), ideologii (konserwatywna, liberalna, katolicka itp.), tematyki (np. ekonomiczna, sportowa, filmowa), adresata (np. kobieca, młodzieżowa), poziomu (elitarna, popularna, bulwarowa itp.), funkcji społecznej (informacyjna, publicystyczna, rozrywkowa, ogłoszeniowa itp.);

         

        PRAWO PRASOWE – przepisy regulujące funkcjonowanie środków masowego przekazu, zwłaszcza gazet, czasopism, radia i telewizji. Obejmuje m.in. przepisy rejestrowania organów prasowych, prawa i obowiązki dziennikarzy, sprawy przekazywania informacji przez organy władzy, krytyki prasowej, praw do sprostowania, zasad postępowania w sprawach prasowych itp.;

         

        PRAWO AUTORSKIE – przepisy prawne wydane z myślą o ochronie interesów twórców (autorów), dotyczące stosunków prawnych związanych z tworzeniem utworów, korzystaniem z nich i ich ochroną;

         

        PRENUMERATA – zamówienie i zapłacenie z góry (za określony okres) za czasopisma, gazety i inne wydawnictwa ciągłe, odkładane w określonych miejscach, dostarczane do odbiorcy, przysyłane pocztą tradycyjną lub (w przypadku czasopism elektronicznych) pocztą elektroniczną;

         

        PRZYPISY – objaśnienia lub uzupełnienie tekstu głównego, umieszczone u dołu odpowiedniej strony lub przy końcu książki (oznaczone wyznacznikami cyfrowymi lub znaczkami* i odsyłaczami);

         

        R

         

        REDAKCJA – instytucja (lub jej część) zajmująca się przygotowywaniem do wydania (emisji) książek, czasopism, audycji radiowych lub telewizyjnych; także lokal tej instytucji; może to być również zespół osób należący do kierownictwa redakcji prasowej lub wydawniczej (kolegium redakcyjne);

         

        RĘKOPIS – manuskrypt, tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie również maszynopis nie powielony (nie kopiowany);

         

        S

         

        SŁOWNIK – zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej alfabetycznie, z wyjaśnieniem znaczeń w tym samym lub innym języku. W większych słownikach podawane bywają także inne informacje, np. wymowa, etymologia, cytaty ilustrujące użycie, synonimy;

         

        SPIS TREŚCI – zestawienie zawartości książki (z oznaczoną stronicą lub stronicami zawierającymi dany temat);

         

        STARY DRUK – starodruk, druk wyd. do 1800 włącznie (tzn. także inkunabuł); granicę tę w Polsce ustalił K.J.T. Estreicher;

         

        STOPKA REDAKCYJNA – informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji, wydawcy, warunkach prenumeraty czasopisma lub gazety. Wyodrębniona graficznie, umieszczana zwykle w stałym miejscu;

         

        STRONA TYTUŁOWA – stronica książki zawierająca najważniejsze informacje: nazwisko i imię autora, tytuł książki, gdzie i kiedy książkę wydano, nazwisko i imię ilustratora, (tłumacza - jeśli książka jest tłumaczona z języka obcego);

         

        STRONA WWW – witryna, informacyjny dokument hipertekstowy lub (coraz częściej) hipermedialny udostępniany przez instytucje, organizacje i osoby fizyczne w sieci Internet za pomocą usługi WWW w celach informacyjnych, handlowych, rozrywkowych, propagandowych, itp.;

         

         

        SYGNATURA – symbol literowy informujący, w którym miejscu w bibliotece znajduje się dana książka;

         

         

        T

         

        TRZON – część główna książki. Zawiera karty z tekstem ciągłym lub podzielonym na rozdziały, części. Może składać się z baśni, bajek czy opowiadań. Poszczególne strony są zazwyczaj ponumerowane;

         

        TYTULATURA – ogół danych służących do identyfikacji wydawnictwa, umieszczonych: w przypadku czasopisma i gazety – na pierwszej stronie (zawartość: tytuł, podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w danym roku, ewentualnie numer kolejny od powołania czasopisma, cenę, numer ISSN, ewentualnie inne informacje); w przypadku książki – przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce (zawartość: nazwa autora lub autorów, nazwy współtwórców książki, tytuł, podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu, adres wydawniczy, oznaczenie kolejności wydania, nazwa serii i numer w obrębie serii);

         

        U

         

        UKD – Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna – podział systematyczny o symbolice cyfrowej (0-9);

         

        UKŁAD (ZBIORU INFORMACJI O DOKUMENTACH) – sposób uszeregowania haseł określonego typu;

         

        UKŁAD ALFABETYCZNY – uszeregowanie alfabetyczne haseł osobowych, korporatywnych, tytułowych i tytułów;

         

        UKŁAD DZIAŁOWY – układ rzeczowy, w którym nazwy lub symbole działów pierwszego stopnia przyjętej klasyfikacji są uszeregowane logicznie;

         

        UKŁAD PRZEDMIOTOWY – układ rzeczowy, w którym hasła przedmiotowe są uszeregowane alfabetycznie;

         

        UKŁAD RZECZOWY – uszeregowanie logiczne lub alfabetyczne haseł rzeczowych;

         

        UŻYTKOWNICY INFORMACJI – odbiorcy informacji, osoba lub instytucja korzystająca z usług służby informacyjnej biblioteki lub działalności ośrodków informacji;

         

        W

         

        WADEMEKUM / VADEMECUM (łac. vade mecum 'pójdź za mną') – podręczny praktyczny poradnik;

         

        WARSZTAT INFORMACYJNY BIBLIOTEKI – zbiór dokumentów, urządzeń, napisów oraz system informacyjno-wyszukiwawczy biblioteki pełniący funkcję informacyjno-dydaktyczną. W bibliotece szkolnej na warsztat informacyjny składają się: księgozbiór podręczny, katalogi i kartoteki biblioteczne, materiały i pomoce dydaktyczne z zakresu edukacji czytelniczej i medialnej; 

         

        WOLUMEN – wolumin, pojedynczy oprawiony egzemplarz druku, niezależnie od tego czy zawiera jedno dzieło, jego część czy też odrębnie opublikowane wydawnictwa, mechanicznie połączone wspólną oprawą (tzw. klocek);

         

        WWW - World Wide Web – powszechnie wykorzystywany przez współczesnych użytkowników komputerów system powiązanych ze sobą informacji (tekstów, obrazów, zapisów dźwiękowych i filmowych) udostępnianych w sieci Internet w postaci tzw. stron WWW, zawierających dane w postaci hipertekstu i hipermediów. Do wyszukiwania i przeglądania informacji w systemie WWW służą przeglądarki WWW. Sieć WWW ruszyła w Internecie w r. 1991, a dwa lata później pojawiła się w niej witryna Białego Domu;

         

        WYDAWCA – edytor, osoba będąca pracownikiem oficyny wydawniczej (wydawnictwa); 

        to także osoba odpowiedzialna za merytoryczne przygotowanie audycji telewizyjnej lub radiowej, nagrania muzycznego, publikacji; potocznie synonim instytucji lub osoby, która doprowadziła do opublikowania jakiejś publikacji (wydawnictwa);

         

        WYDAWNICTWO – instytucja organizująca proces wydawniczy (oficyna wydawnicza);

         

        WYDAWNICTWO CIĄGŁE – wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu, ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami opatrzonymi wspólnym tytułem i zwykle oznaczonymi numerycznie lub chronologicznie (numery, zeszyty, tomy, roczniki). Do wydawnictw ciągłych należą: wydawnictwa periodyczne wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe;

         

        WYDAWNICTWO INFORMACYJNE – wydawnictwo zawierające wiadomości z różnych dziedzin nauki lub życia, opracowane w układzie umożliwiającym szybkie dotarcie do poszukiwanej informacji; do tych wydawnictw należą encyklopedie, słowniki, leksykony, wykazy osobowe, bibliografie itp.;

         

        WYDAWNICTWO PERIODYCZNE – periodyk, wydawnictwo ciągłe (z wyjątkiem wydawnictwa seryjnego) ukazujące się w określonych odstępach czasu pod tym samym tytułem, opatrzone bieżącą numeracją. Zalicza się do nich gazety, czasopisma, okresowe sprawozdania instytucji i urzędów, kalendarze, książki adresowe oraz okresowo wydawane informatory;

         

        WYDAWNICTWO SERYJNE – cykl wydawniczy, seria wydawnicza, wydawnictwo ciągłe, ukazujące się nieregularnie; składa się z odrębnych dzieł różnych autorów, z których każde ma własny tytuł i stanowi wydawnictwo zwarte. Poszczególne pozycje połączone są w całość wydawniczą wspólnym tytułem serii (często zaopatrzone są w kolejny numer serii) lub znakiem graficznym. Dzieła wydane w serii posiadają jednolitą szatę graficzną (oprawa, format itd.);

         

        WYDAWNICTWO ZBIOROWE – składające się z tomów podzielonych na zeszyty o wspólnym tytule i kolejnej numeracji, obejmujące prace różnych autorów. W. zbiorowe są z reguły publikowane przez instytucje naukowe;

         

        WYDAWNICTWO ZWARTE – dzieło stanowiące zamkniętą całość (jedno lub wielotomowe), niezależnie od tego czy ukazuje się od razu w całości czy poszczególnymi tomami;

         

        WYKLEJKA – arkusz papieru służący do łączenia okładki z trzonem książki;

         

         

        Z

         

        ZBIORY BIBLIOTECZNE – opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów stanowiących majątek biblioteki. Należą tu wydawnictwa zwarte, wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, do których zalicza się: dokumenty dźwiękowe, dokumenty elektroniczne, dokumenty ikonograficzne, dokumenty karto-graficzne, itd. W zależności od rodzaju, wielkości biblioteki i charakteru poszczególnych materiałów zbiory przechowywane są w magazynach, w wypożyczalni, jako księgozbiór podręczny. Biblioteka gromadzi i opracowuje zbiory w celu ich udostępniania;

         

        ZWÓJ – najstarsza forma książki, znana od IV tysiąclecia p.n.e. Najwcześniejsze są zwoje papirusowe (Egipt, Grecja), następnie zwoje pergaminowe (Rzym, Bizancjum) i papierowe (Daleki Wschód). Tekst pisano na wewnętrznej stronie zwoju w kolumnach o szerokości ok. 35 znaków. Pełny tytuł dzieła (kolofon) umieszczano na końcu zwoju. Od II w. zwój był zastępowany przez kodeks;

         

        Ż

         

        ŻYWA PAGINA – informacja drukowana w dodatkowym wierszu (z reguły u góry strony nad tekstem) w książce lub czasopiśmie; zawiera najczęściej powtórzenie albo tytułu dokumentu, albo nazwy rozdziału, a w encyklopedii lub słowniku – hasła pierwszego lub ostatniego na danej kolumnie;

         

         

         

         

        Bibliografia: